هنگام شیوع یک ویروس جانوری جدید و انتقال آن به جوامع انسانی مثل ویروس کرونا، متخصصان معمولا خدا را شکر می­‌کنند که این ویروس، سرخک نیست. بر اساس دانسته­‌های ما، ویروس سرخک بیش از هر ویروس دیگری واگیردار است. هر کیس مبتلا به سرخک می‌­تواند 12 تا 18 فرد جدید را آلوده کند که این تعداد ابتلا، در مقایسه با 6 عدد ابتلا به فلج اطفال، آبله و سرخجه، رقم بسیار بالایی است. تخمین زده می­‌شود که هر کیس مبتلا به کروناویروس جدید می­‌تواند دو تا سه فرد دیگر را آلوده کند.
دلیل واگیردار بودن زیاد سرخک، کوچکی و مقاومت بالای این ویروس است که با سرفه و عطسه فرد بیمار، می‌­تواند به مدت دو ساعت در هوا معلق بماند. این امر باعث می­‌شود سرخک تنها ویروسی باشد که به معنی واقعی کلمه آیروسل[1] است.
در حال حاضر اما، گزارش­‌های متناقضی در مورد آیروسل بودن یا نبودن کروناویروس جدید وجود دارد. مطالعاتی که عنوان می­‌کنند کروناویروس جدید ممکن است آیروسل باشد، مقدماتی بوده و در تضاد با پژوهش‌­های دیگر هستند. بر اساس پژوهش‌­های انجام شده، در اتاق بیمارستان مبتلایان به Covid-19، ذرات آیروسل کروناویروسی یافت نشده است.
اعتبار شواهد موجود نشان می­‌دهد که ویروس کرونا جدید، تنها در شرایط محدودی می‌­تواند به فرم آیروسل وجود داشته باشد و این روش انتقال، دلیل پاندمی ویروس کرونا نیست. اما «محدود» به معنی «غیرممکن» نیست؛ این موضوع، به لزوم بالا بودن سطح حفاظت شخصی کادر درمان، بخصوص در زمان انجام مداخلات درمانی (نظیر لوله گذاری[2]) که خطر تولید آیروسل کروناویروس بالا است، تاکید دارد. استنلی پرلمن[3]، پزشک و میکروبیولوژیست دانشگاه آیووا[4] می­گوید: «فکر می­‌کنم پاسخ درست این است که آیروسل کروناویروس به ندرت تولید می­‌شود، اما تولید آن غیرممکن نیست. باید میان آنچه که احتمال دارد رخ دهد و نیز آنچه واقعا اتفاق می­افتد تفاوت قائل شد.»

ویروس کرونا می‌­تواند از دو طریق در هوا منتقل شود

1. پس از عطسه یا سرفه، طی چند ثانیه، کرونا ویروس به فرم قطرات [تنفسی] در هوا منتقل می­‌شود. در چنین حالتی و پیش از اثر جاذبه و افتادن قطرات به زمین، ویروس تنها می­‌تواند مسافت کوتاهی را طی کند. بنابراین فردی که در آن زمان کوتاه به اندازه کافی به ذرات ویروسی نزدیک باشد، می‌­تواند از این طریق آلوده شود. بعلاوه، تماس با قطرات تنفسی حاوی ویروس که بر روی سطوح پخش شده اند نیز می­‌تواند افراد را آلوده کند. ویروس کرونا جدید قادر است برای چند روز بر روی سطوح زنده بماند. به این ترتیب اهمیت شستن دست­‌ها پس از لمس سطوح اماکن عمومی مشخص می­‌شود.
2. آیروسل، فاز فیزیکی کاملا متفاوتی است: ذرات موجود در هوا توسط نیروهای فیزیکی و شیمیایی در هوا معلق می­‌مانند. به عنوان مثال، مِه یک آیروسل است که از معلق ماندن قطرات آب در هوا به وجود می­‌آید. این ذرات معلق، بسته به عواملی نظیر حرارت و رطوبت، می‌توانند برای چند ساعت یا بیشتر، معلق باقی بمانند. اگر ذرات ویروسی مانند سرخک (معمولا روی قطرات مخاط یا بزاق) بتوانند بیشتر ازچند ثانیه در هوا معلق بمانند، هر کسی ممکن است درصورت عبور از میان آن ابر پاتوژنی، آلوده شود.
   دلایل محکمی برای زیر سوال بردن وجود چنین قابلیت­‌هایی در کروناویروس جدید وجود دارد.

عفونت­های تنفسی می­‌توانند ازطریق قطراتی با سایزهای متفاوت منتقل شوند: به قطراتی با قطر 5-10 میکرومتر، «قطرات تنفسی» و به قطراتی با قطر کمتر از 5 میکرومتر، «droplet nuclei (هسته قطرات)» می­‌گوییم. بر اساس شواهد فعلی، ویروس COVID-19 در درجه اول از طریق تماس آلوده و قطرات تنفسی میان افراد منتقل می­‌شود. در آنالیز 75،465 کیس مبتلا به کووید-19 در چین، مطلبی مبنی بر انتقال ویروس از طریق هوا گزارش نشده است.

در صورتی که فاصله شخصی از فرد دارای علائم تنفسی (عطسه و سرفه) کمتر از یک متر باشد، مخاط (دهان و بینی) و ملتحمه چشم وی در معرض قطرات تنفسی عفونی قرار می­‌گیرد. همچنین ممکن است انتقال ویروس، از طریق وسایل و اشیا آلوده به میکروبِ موجود در محیط مجاور فرد آلوده رخ دهد. بنابراین ویروس کووید-19 می­‌تواند از طریق از تماس مستقیم با فرد مبتلا و تماس غیرمستقیم با سطوح و وسایلی که فرد مبتلا با آن تماس داشته (مانند گوشی پزشکی یا دماسنج) منتقل شود.

انتقال ویروس از طریق هوا متفاوت از انتقال ویروس از طریق قطرات است. انتقال ویروس از طریق هوا، به حضور میکرو‌ب‌ها در droplet nuclei اشاره دارد. droplet nuclei (هسته قطرات) معمولا ذراتی با قطر کوچکتر از 5 میکرومتر هستند که می­‌توانند برای زمانی طولانی در هوا معلق بمانند. این ذرات می‌توانند در فواصل بیشتر از 1 متر نیز میان افراد منتقل شوند.

COVID-19 ممکن است تحت شرایط و موقعیت­‌هایی خاص، در صورت انجام اقدامات یا درمان­‌های حمایتی که منجر به تولید آیروسل می‌­شوند، از طریق هوا نیز منتقل شود. به عنوان مثال لوله‌گذاری نای، برونکوسکوپی[5]، ساکشن باز[6]، درمان به کمک نبولایزر[7] ، تهویه دستی پیش از لوله‌گذاری، دمر کردن بیمار، جدا کردن دستگاه تنفس مصنوعی از بیمار، تهویه فشار مثبت غیر تهاجمی[8]، تراکستومی[9]، و احیا قلبی ریوی.

شواهدی وجود دارد که نشان می­‌دهد ویروس کرونا می­‌تواند منجر به عفونت روده شده و از طریق مدفوع به بیرون منتقل شود. با این حال تا به امروز تنها یک مطالعه توانسته است ویروس کووید-19 را در یک نمونه آزمایشگاهی مدفوع کشت دهد. تا به امروز هیچ مطلبی مبنی  بر انتقال دهانی-مدفوعی ویروس COVID-19 گزارش نشده است.

 

نتایج یافته‌­های اخیر در مورد شناسایی ویروس کووید-19 از نمونه­‌های هوا

تا به امروز برخی نشریات علمی، شواهد اولیه­‌ای مبنی بر احتمال حضور ویروس COVID-19 در هوا پیدا کرده­‌اند و به همین جهت، برخی رسانه­‌های خبری اظهار کرده­‌اند که انتقال ویروس از طریق هوا انجام می­‌شود. با این حال، این یافته­‌ها اولیه بوده و لازم است با دقت تفسیر شوند.

در یکی از مقالات جدید ژورنال پزشکی نیوانگلند[10]، میزان ماندگاری ویروس COVID-19 مورد ارزیابی قرار داده شده است. در این مطالعه تجربی، آیروسل­ها با استفاده از نبولایزر سه جت کولیسون[11] تولید و تحت شرایط آزمایشگاهی، به درون ظرف استوانه‌ای شکل گلدبرگ[12] انتقال داده شدند. این دستگاه به اندازه‌ای قدرتمند است که وضعیت سرفه انسان معمولی را بازتاب نمی‌دهد. علاوه بر این، حضور ویروس کرونا در ذرات آیروسل به مدت سه ساعت، مشابه وضعیت بالینی­‌ای نیست که در آن ذرات آیروسل تولید می­‌شوند – به عبارت دیگر، پروسه تولید آیروسل، ناشی از [شرایط غیرواقعی] آزمایش بود.

بر اساس گزارشات موجود، پس از پذیرش بیماران COVID-19 علامت­‌دار در بیمارستان، RNA ویروس در نمونه­‌های هوا یافت نشده است. سازمان جهانی بهداشت (WHO)، از پژوهش­‌های دیگری که به ارزیابی حضور RNA ویروس کرونا در نمونه­‌های هوا پرداخته‌­اند، مطلع است؛ اما این پژوهش‌­ها هنوز در ژورنال‌­های peer-reviewed[13] چاپ نشده‌اند. توجه به این نکته ضروری است که یافتن RNA ویروس در نمونه‌­های محیطی بر اساس آزمایشات مبتنی بر PCR[14]، نشان­‌دهنده زنده و قابل انتقال بودن ویروس نیست. برای تعیین وجود ویروس COVID-19 در نمونه‌های هوای اتاق بیمارانی که در آنها هیچ مداخله یا درمانی که باعث تولید آیروسل شود، انجام نگرفته­‌است، به مطالعاتی بیشتری نیاز است. با ظهور مستندات جدید، دانستن این امر که آیا ویروس یافت شده، زنده بوده است و اینکه این ویروس زنده، چه نقشی ممکن است در انتقال بیماری داشته باشد، ضروری است.

نتیجه­‌گیری 
بر اساس شواهد موجود، از جمله ژورنال­‌هایی که در بالا به آن ها اشاره شد، سازمان جهانی بهداشت به افرادی که از بیماران COVID-19 مراقبت می‌کنند، همچنان توصیه می‌­کند تا در برابر قطرات [تنفسی] و نیز برقراری تماس، موارد احتیاط را رعایت کنند. سازمان جهانی بهداشت توصیه می­‌کند تا در شرایط و موقعیت­‌هایی که اقدامات یا درمان‌­های حمایتی انجام گرفته، منجر به تولید آیروسل می­‌شوند، با توجه به ارزیابی ریسک، اقدامات احتیاطی رعایت شود. این توصیه­‌ها، با دستورالعمل­‌های ملی و بین‌المللی، از جمله مواردی که توسط انجمن پزشکی مراقبت‌های ویژه اروپا و انجمن پزشکی مراقبت‌های بحرانی تهیه شده و نیز با مواردی که در حال حاضر در استرالیا، کانادا و انگلستان استفاده می­‌شوند، سازگار است.

کشور­ها و سازمان­‌های دیگر، از جمله مراکز کنترل و پیشگیری بیماری­‌های ایالات متحده امریکا و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری­‌های اروپا نیز، به افرادی که از بیماران COVID-19 مراقبت می­‌کنند، توصیه می­‌کنند تا در مقابل انتقال ویروس از طریق هوا، اقدامات احتیاطی را رعایت کنند. همچنین در صورت کمبود دستگاه های تنفسی (رسپیراتور)، می­‌توانند از ماسک‌های پزشکی ( N95, FFP2یا FFP3) به عنوان گزینه‌ه­ای قابل اعتماد استفاده کنند.

سازمان جهانی بهداشت در حال حاضر، نه تنها بر اهمیت استفاده از ماسک، بلکه بر اهمیت استفاده معقول و مناسب از تمامی تجهیزات حفاظت شخصی تاکید دارد. این امر، به ویژه در پروسه تعویض لباس و اقدامات بهداشت دست، نیازمند رفتار صحیح و دقیق کادر درمانی است. سازمان جهانی بهداشت، علاوه بر توصیه به آموزش این موارد به پرسنل، به فراهم آوردن تجهیزات حفاظت شخصی و سایر امکانات و مایحتاج مورد نیاز پرسنل نیز توصیه می­‌کند. و در آخر، این سازمان بر اهمیت بسیار زیاد رعایت بهداشت دست­‌ها، آداب عطسه و سرفه، پاکسازی و ضدعفونی محیطی و نیز حفظ فاصله فیزیکی و اجتناب از داشتن تماس نزدیک و محافظت نشده با افراد دارای تب یا علائم تنفسی، تاکید می­‌کند.

[1] Aerosol – اصطلاحی فیزیکی برای توصیف ذرات جامد یا مایع معلق در یک گاز (مثل هوا)
[2] Intubation
[3] Stanley Perlman
[4] Iowa- یکی از ایالات غرب میانه آمریکا
[5] Bronchoscopy-  معاینه و بررسی فضای داخلی نای و نایژه‌ها
[6] Open suctioning
[7] Nebulizer – نام دستگاهی که در بهبود بیماری های دستگاه تنفس و همچنین سرماخوردگی ،آسم و برونشیت کاربرد دارد
[8] Non-invasive positive-pressure ventilation
[9] Tracheostomy- باز کردن یک‌راه هوایی در نای
[10] یکی از مشهورترین و کهن‌ترین ژورنال‌های پزشکی جهان
[11] Three-jet Collison nebulizer
[12] Goldberg drum
[13] به مجلاتی گفته می­‌شود که مقاله­‌های آن­ها توسط کارشناسان مورد بررسی قرار می­‌گیرند
[14] Polymerase Chain Reaction – واکنش زنجیره‌ای پلیمراز

منبع سازمان بهداشت جهانی (WHO)